یزد اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان بعد از شهر ونیز ایتالیا است.
شهرستان یزد در دره ای وسیع و خشک و محصور بین رشته کوههای شیرکوه و خرانق قـرار گـرفته اسـت.
این شهر به «دارالعباده» ، «شهر بادگیرها» و «شهر دوچرخه‌ها» معروف است. شعار معروف آن: «دیار قنات و قنوت و قناعت»
شهر یزد یکی از کم بارش ترین شهرهای کشور است. به طوری که بارها در آمار و اخبار بارش این شهر پائین ترین میزان در کشور اعلام شده است. میزان بارش باران به طور متوسط سالیانه 61/02 میلی متر می باشد.
منطقه یزد یکی از سرزمین‌های باستانی اقوام ایرانی و دارای میراث درخشانی از فرهنگ و تمدن کهن و ادوار مختلف تاریخی با قدمت ۳ هزار سال است.
برخی از مورخین، بنای اولیه شهر یزد را به زمان اسکندر مقدونی نسبت می‌دهند که وی زندانی ساخته و نام آن را چنین نهاده است و به اعتقاد عده‌ای دیگر از تاریخ‌نویسان در دوره ساسانیان به فرمان یزدگرد اول (۴۲۱-۳۳۹ م) در این محل شهری به نام «یزد گرد» بنا گردیده است.
نام یزد از همین عنوان گرفته شده است و به معنای مقدس، فرخنده و درخور آفرین است.
مورخین یونانی شهر کهن و باستانی را «ایساتیس» خوانده‌اند که احتمالا بعد از ویرانی شهر کهن «کثه» پدید آمده است. پس از ظهور اسلام و گرایش مردم ایران به دین اسلام به یزد لقب «دارالعباده» داده شده است. این ناحیه همواره در دوره هخامنشیان از راه‌های معتبر مؤسسه‌های راهداری، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بوده است.
راهداری در یزد قدیم چندان اهمیتی داشت که خاندان آل مظفر از منصب راهداری ناحیه میبد به پادشاهی رسیدند. در طی قرون متمادی آبادی‌های کوچک و بزرگ متعددی در این سرزمین پدید آمده و از میان رفته است. آنچه اینک سر افراز از میان ریگ‌های روان اعصار، مصون از رخدادهای مخرب تاریخی بر جامانده، یادگارهای گویا از سرنوشت تاریخی این سرزمین و نشانگر فرهنگ و تمدن پر بار است. گر چه قدمت آبادی نشینی و تمدن در این سرزمین از هزاره جلگه‌های یزد تکوین یافته است، منابع مکتوب پیدایش را به عهد پیشدادیان نسبت داده‌اند.
یزد اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان بعد از شهر ونیز ایتالیا است. استان یزد از سرزمین‌های کهن و تاریخی ایران زمین است.
جمعیت، زبان و دین مردم یزد
بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰ جمعیت شهرستان یزد در مجموع ۵۸۲٬۶۸۲ نفر است که این تعداد در ۱۶۸٬۵۲۸ خانوار زندگی می‌کنند که از این جمعیت ۲۹۷٬۵۴۶ مرد و ۲۸۵٬۱۳۶ نفر زن هستند. در این شهرستان ۴۸۴٬۱۶۷ نفر جمعیت شهری و ۴۲٬۰۰۹ نفر جمعیت روستایی اعلام شده است.
مردم یزد به زبان فارسی رایج با لهجه یزدی سخن می‌گویند و بسیاری از واژه‌ها و ترکیبات زیبای فارسی را در گویش خود حفظ کرده‌اند. در استان یزد برخی ویژگی‌های گویشی میان شهرستان‌های مختلف محسوس است. معتقدان به آیین زرتشتی در میان خود به زبان بهدینی (گَورونی یا دری زرتشتی) سخن می‌گویند پو به ویژه مراسم مذهبی خود را با این زبان انجام می‌دهند. گویش یزدی بخشی از فارسی دری (فارسی خالص و اولیه ایرانیان) است.
مراسم مذهبی در یزد
اکثریت قریب به اتفاق مردم استان یزد پیرو دین اسلام و شیعه دوازده امامی هستند. به همین دلیل مجموعه مراسم تحت تأثیر رفتارها و کنش‌های فرهنگی اسلامی و ملی صورت می‌گیرد. مراسم عروسی، اعیاد ملی و مذهبی نظیر عید نوروز، عید فطر، عید غدیر خم، عید مبعث و سالروز تولد پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) به ویژه نیمه شعبان به طرزی با شکوه و مفصل برگزار می‌شود.
مراسم مربوط به جشن‌ها و اعیاد زرتشتیان نیز از جذابیت خاصی برخوردار است. مراسم عروسی و همسرگزینی طی مراحلی صورت می‌گیرد. خواستگاری، وکیل پرسان، گواه گیران، عروس‌کشان و پاتختی از جمله این مراحل است.
جشن‌های ماهانه (برابر شدن نام روز با نام ماه مثلا روز فروردین با ماه فروردین) جشن‌های مفصلی موسوم به گاهنبارها، نوروز جمشیدی و مراسم پنج روز پایان سال، روز تولد آشو زرتشت پیامبر ایران و باستان (روز خرداد از ماه فروردین مصادف با ششم فروردین) و جشن سده یا جشن بزرگداشت آتش اهورا مزدا منصوب به هوشنگ پادشاه پیشدادی در روز دهم بهمن ماه از مهم‌ترین مراسم شادی هستند که از سوی زرتشتیان با شکوه خاصی برگزار می‌شود. مراسم عید پسح، یهودیان به مدت ۸ روز به مناسبت نجات قوم بنی اسرائیل توسط حضرت موسی (ع) در کنیسه «هاداش» یزد از طرف اقلیت بسیار کوچک یهودی برگزار می‌شود.
مراسم نخل‌برداری که از قدیم‌الایام در یزد مرسوم بوده است، جذابیت خاصی دارد.
نخل به عنوان تابوت امام حسین (ع) شناخته می‌شود. نخل، چوب بستی عظیم به شکل برگ درخت است که شباهتی به برگ خرما ندارد. نخل با پارچه سیاه سر تا پا سیاه پوش می‌شود و صدها شمشیر، قمه و خنجر برهنه با تزئینات خاصی مانند آئینه ها، میوه‌ها، پولک‌ها، منگله‌ها، دستمال‌های ابریشمی رنگی بر دو طرف بدنه نخل بسته می‌شود. در دهه اول محرم یا در دهه آخر ماه صفر (دو ماه خاص عزاداری شیعیان) نخل توسط مردم عزادار مانند کشتی به حرکت در می‌آید و سه دور گرد میدان نخل می‌چرخد و آن‌گاه آرام آرام به درون آشیانه خود باز می‌گردد. همراه با چنین مراسمی، روضه‌خوانی، سینه‌زنی و عزاداری انجام می‌شود.
اقتصاد یزد
استان یزد از دیر باز منطقه‌ای صنعتی بوده و صنایع آن به دو صورت صنعتی و دستی رواج داشته است. فرش‌بافی، چاقوسازی، سبدبافی، سنگ تراشی، پارچه‌بافی، زیلو بافی، سرامیک، سفال سازی، کرباس بافی، طلا و نقره‌کاری از صنایع دستی یزد هستند.
این استان از نظر صنایع کارخانه‌ای اکنون دارای کارخانه‌های تولیدی بزرگ و کوچک است. علاوه بر کارگاه‌های کوچک نساجی و شیرینی‌سازی که شمار آن‌ها بسیار است، ده‌ها واحد تولیدی دیگر وجود دارد که در رشته‌های گوناگون فعالیت می‌کنند. صنایع ماشینی ریسندگی و بافندگی از سال ۱۳۱۲ هجری شمسی، در استان یزد پدید آمد. اساس این دگرگونی وجود صدها کارگاه سنتی بافندگی و هزاران بافنده ماهر و هنرمند در این منطقه بوده که هم زمان با نخستین حرکت‌های صنعتی شدن ریسندگی و بافندگی در کشور، به مراکز تولیدی کارخانه‌ای روی آوردند. استان یزد با دارا بودن ۳۳۰ واحد تولیدی نساجی، نیمی از منسوجات کشور را تولید و عرضه می‌کند و ۷۰ درصد زمینه‌های اشتغال صنعتی استان یزد، به این صنایع تعلق دارد.
علاوه بر صنایع ماشینی و صنایع دستی؛ صنعت شیرینی‌سازی نیز در استان یزد از قدمتی دیرینه برخوردار است و محصولات آن صاحب شهرتی جهانی هستند که از مرزهای ایران فراتر رفته است. مهم‌ترین شیرینی‌ها یزدی با نام‌های قطاب، پشمک و باقلوا شهرت دارند.
استان یزد در بخش کشاورزی به دلیل خشکی آب و هوا و میزان بارندگی کم در بین استان‌های ایران، کمترین اراضی کشاورزی را به خود اختصاص داده است. عمده محصولات کشاورزی یزد شامل خرما، پسته و گندم می‌شود.
ویژگی های آب و هوایی
آب و هوای استان عمدتا گرم و خشک و ميزان بارندگي بين ۵۰ الی ۳۵۰ میلی‌متر در سال است. نوسان درجه حرارت در زمستان و تابستان و حتی در شب و روز بسيار زياد است. حداکثر حرارت ۴۵ درجه سانتی‌گراد بالای صفر و حداقل ۲۰ درجه سانتی‌گراد زير صفر متغير است. ميانگين روزانه دما برای تمام سال بين۹ الی ۱۱ تا ۷ الی ۲۰ درجه سانتی‌گراد متغير است. محدوده استان يزد جزئی از فلات مرکزی ايران است که کويرهایايران نيز عمدتا در اين فلات جای دارند. بخش بزرگی از مساحت محدوده استان را قسمت‌هایی از کويرهای مختلف پوشانده است.
پوشش گياهی استان يزد سطح مراتع استان ۶۵۱۸۰۰۰ هکتار برآورد شده که ۷۸۱۱۶۳ هکتار آن را مراتع خوب ۲۸۰۹۹۷۸ هکتار آن را مراتع متوسط و ۲۹۲۶۸۵۹ هکتار آن را مراتع ضعيف تشکيل می‌دهد.
به این ترتیب، آب و هوای استان یزد به علت قرار گرفتن در کمربند خشک جهانی، دارای زمستا‌ن‌های سرد و نسبتا مرطوب و تابستان‌های گرم و طولانی و خشک است. در ایام تابستان، ییلاق‌های شیرکوه پناهگاه مردم گرمازده این استان است.
در همجواری یزد
- شهرستان يزد (مرکز استان) از مسير شرقى به شهرستان مشهد مرتبط می‌شود. براى رسيدن به مشهد می‌بايستى از شهرهاى طبس،بشرويه، فردوس، گناباد و تربت حيدريه عبور کرد.
- از مسير غربى با استان فارس در ارتباط است و براى رسيدن به شيراز می‌بايستى از شهرهاى تفت، ابرکوه، آباده گذر نمود.
- از مسير جنوبى با استان کرمان در ارتباط است و براى رسيدن به کرمان بايد از شهرهاى مهريز، انار، رفسنجان عبور کرد.
- از سمت شمال نيز با استان اصفهان در ارتباط است و براى رسيدن به اصفهان بايد از شهرهاى ميبد، اردکان و نائين عبور نمود.
- مرکز استان يزد از طريق راهآهن از يک طرف به شهرستانهاى بافق، زرند، کرمان، سيرجان و معادن سنگ آهن گل گهر و از طرف ديگر به شهرستانهاى اصفهان و قم و تهران متصل می‌شود.
دیدنی ها
- چشمه آب گرم مرتضی علی یزد – آبشار دره گاهان تفت یزد
- قنات زارچ یزد – ساباط های یزد
- حمام خان (گرمخانه نور) – آب انبار شش بادگیر یزد
- خانه لاری ها – دخمه زرتشتیان
- مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر) – باغ دولت آباد یزد
- موزه آئینه و روشنایی یزد – آتشکده بهرام یزد
- موزه آب یزد – مسجد امیر چخماق یزد
- مسجد جامع کبیر یزد – نارین قلعه میبد
- کاروانسرای شاه عباسی میبد – برج کبوتر خانه میبد
- چاپارخانه میبد – زیارتگاه چک چک
- خانه افضلی – منارجنبان خرانق
- مجموعه سلطان بندر آباد صدوق – آسیاب آبی اشکذر
- آب انبار هفت بادگیری عصر آباد – غار نباتی یزد
- سرو ابرکوه – خانه صولت ابرکوه
- خانه آقازاده ابرکوه
